Γράφει ο Γιώργος Βαζάκας* – φιλόλογος
Μέρος Β΄ 1865 – 1898
Σ’ αυτή την περίοδο που ακολουθεί, θεμελιώνεται ισχυρή βιοτεχνική και βιομηχανική δραστηριότητα σε πολλούς τομείς, που αυτή την επόμενη πεντηκονταετία θα επαυξάνεται συνεχώς.
Η βελτίωση του αγροτικού τομέα και η πρώτη παραχώρηση γαιών στους ακτήμονες ακολουθούν με μικρότερο βηματισμό, παράλληλα όμως η εκπόνηση και υλοποίηση μεγάλων έργων υποδομής, ιδίως προς το τέλος του αιώνα (διώρυγα Κορίνθου, σιδηροδρομικό δίκτυο, λιμάνια, αποστραγγιστικά έργα κ.α.) δημιουργούν για πρώτη φορά προϋποθέσεις ουσιαστικής ανάπτυξης. Το εξαγωγικό εμπόριο της σταφίδας και η ναυτιλία, με την παρουσία πλέον της ατμοπλοΐας ισχυροποιούνται, παράλληλα όμως και οι πρώτες «μαζικές» μεταναστευτικές εκροές είναι γεγονός, αφού οι θέσεις εργασίας παραμένουν «μετρημένες».
Κοντά στα άλλα το 1875 καθιερώνεται άτυπα ο πολιτικός θεσμός της «αρχής της δεδηλωμένης», που δυναμώνει τη Λαϊκή Κυριαρχία και επιχειρεί να βάλει φρένο στα «κέφια» του βασιλιά να διορίζει ως πρωθυπουργό, όποιον αυτός θέλει. Αυτός ο θεσμός θα ενταχθεί οριστικά στο Σύνταγμα του 1927. Εντωμεταξύ οι πρώτες σοσιαλιστικές ομάδες κάνουν την εμφάνισή τους με ηχηρό και παρεμβατικό τρόπο, ενώ η χώρα είναι συνεχώς παρούσα, ενεργά, με διπλωματικό και οικονομικό κόστος, σε όλους τους επαναστατικούς ξεσηκωμούς της Κρήτης, που επιζητά με ολοένα και πιο αιματηρές θυσίες των αγωνιστών της την ένωσή της με την Ελλάδα, πράγμα που θα συμβεί τελικά ουσιαστικά το 1912 και τυπικά το 1913. Σ’ αυτή τη συγκυρία κάνει την εμφάνισή της η «Μεγάλη Ιδέα», που εκτός των άλλων αποτελεί προϋπόθεση για την εδαφική επαύξηση της Ελλάδας και για τη μεγέθυνση έτσι της γεωοικονομικής ισχύος του ελληνικού κράτους, όροι απαραίτητοι για τη διατήρησή του.
Εντωμεταξύ από το 1873 στην Ευρώπη έχει εκδηλωθεί μια από τις ισχυρότερες σε ένταση και διάρκεια οικονομική κρίση, απότοκος της συνεχούς μεγέθυνσης του καπιταλισμού, που ήδη επικρατεί με τη λίγο – πολύ με τη σύγχρονη εκδοχή του. Τότε η εκμετάλλευση σημαντικότατων φυσικών πόρων, όπως ο ορυκτός πλούτος της χώρας καταλαμβάνεται από ξένες εταιρείες (π.χ. Λαύριο από τους Σερπιέρι – Ρου), ενώ παράλληλα εισρέουν από το εξωτερικό κεφάλαια Ελλήνων της διασποράς αλλά και ξένων. Οι Έλληνες κεφαλαιούχοι λόγω της παγκόσμιας συγκυρίας στην αρχή επενδύουν ευκαιριακά και κερδοσκοπικά ( αγοράζω σήμερα, για να πουλήσω αύριο πιο ακριβά), κυρίως σε γη αστική και αγροτική και ιδίως σε μουσουλμανικά κτήματα στη Θεσσαλία, που μετά την προσάρτησή της στον ελληνικό κορμό, το 1881 και ενώ ο Βίσμαρκ πίεσε για την εξόφληση των βαυαρικών δανείων, προκειμένου να συναινέσει στην προσάρτηση, οι κάτοχοί τους τα εγκαταλείπουν. Κατ’ αυτόν τον τρόπο το εξωελλαδικό κεγάλαιο πρωταγωνίστησε στη δημιουργία των μεγάλων τσιφλικιών στη Θεσσαλία και συνακόλουθα στην αργή και επίπονη επίλυση του «αγροτικού ζητήματος». Τέλος τα σημερινά νεοκλασικά κτήρια της Αθήνας είναι δημιουργήματα της εποχής, αφού οι προαναφερθείσες εισροές κεφαλαίων απέκτησαν πιο μόνιμο και σταθερό χαρακτήρα.
To 1892 πρωθυπουργός επανεκλέγεται (για 6η φορά ) ο Χαρίλαος Τρικούπης. Βρίσκεται αντιμέτωπος με μια νέα χρηματιστηριακή κρίση, που έχει ξεσπάσει στο Λονδίνο και έχει επηρεάσει όλη την Ευρώπη , την εξέλιξη της ελληνικής σταφιδικής κρίσης ( οι τιμές εξαγωγής κατακρημνίστηκαν), το γεγονός ότι τα πολυδάπανα μεγάλα δημόσια έργα της εποχής δεν έχουν προλάβει να αποδώσουν και κυρίως το ληξιπρόθεσμο, μέρους, προηγούμενων δανείων που έχει συνομολογήσει η χώρα με Λεόντειους όρους υπέρ των ξένων χρηματιστών. Για τη σύναψη νέου δανεισμού, για εξόφληση μέρος του παλιού, και παρά τα σκληρά οικονομικά μέτρα που παίρνει ο Τρικούπης, οι δανειστές απαιτούν δυσβάσταχτους όρους , μεταξύ αυτών και τέτοιους που θίγουν την εθνική κυριαρχία και τη συνταγματική τάξη της χώρας. Δηλαδή α) έλεγχο των εισπράξεων από τους δανειστές, β) η δανειακή σύμβαση να μην εγκριθεί από τη Βουλή αλλά απευθείας από το βασιλιά με απλό βασιλικό διάταγμα. Ο Γεώργιος ο Α΄ αρνείται, επειδή οι σύμβουλοί του τού επεσήμαναν, ότι με μια τέτοια ενέργεια θα επωμίζονταν βαρύτατες ιστορικές ευθύνες, ενώ ο Χ. Τρικούπης παραιτείται. Ακολουθεί σχηματισμός συμμαχικής κυβέρνησης με πρωθυπουργό τον Σωτήριο Σωτηρόπουλο, που συνάπτει δάνειο με το οίκο Hambro ant Son του Λονδίνου, δάνειο «κεφαλαιοποιήσεως των παλαιών τίτλων», που χρωστούσε η Ελλάδα με τους νέους τίτλους να ονομάζονται «Σκρίπ»
Το 1893 ο Χ. Τρικούπης επανέρχεται στην πρωθυπουργία, καταργεί με νόμο την προηγούμενη δανειακή σύμβαση του Σωτηρόπουλου και η χώρα «κηρύσσει στάση πληρωμών», επειδή δεν μπορεί να εξυπηρετήσει τα ξένα δάνεια, που είναι συνομολογημένα σε χρυσό ή με «ρήτρα χρυσού», αφού και τότε ήταν μέλος μιας ιδιότυπης «νομισματικής ένωσης», με τέτοια χαρακτηριστικά. Η περίφημη φράση του Χ. Τρικούπη: «δυστυχώς επτωχεύσαμεν», δεν είναι καταγεγραμμένη στα πρακτικά της βουλής. Τη φράση αυτή την αναφέρει αργότερα ο Ανδρέας Συγγρός, όταν κατέγραψε τα απομνημονεύματά του τονίζοντας, ότι άκουσε τον Χ. Τρικούπη από το βήμα της βουλής να την μονολογεί ψιθυριστά. Και βέβαια όλα είχαν (και έχουν) τη σκοπιμότητά τους : ο Ανδρέας Συγγρός , ανεξαρτήτως των όσων άλλων θετικών ή αρνητικών, την εποχή εκείνη ήταν βουλευτής του κόμματος του Χ. Τρικούπη, συγχρόνως όμως εκπρόσωπος των Γάλλων κεφαλαιούχων, που απέβλεπαν στην κατάργηση του «εκδοτικού προνομίου της Εθνικής Τράπεζας και την υιοθέτηση αυτού του ρόλου, από άλλη Κεντρική Τράπεζα, που θα ιδρυόταν με συντριπτική συμμετοχή ξένων κεφαλαιούχων «επενδυτών, πράγμα που τελικά πραγματοποιήθηκε το 1927 με την ίδρυση της Κεντρικής Τράπεζας της Ελλάδος και κατ ’ επιταγή της τότε Κοινωνίας των Εθνών, (ΚτΕ) πρόδρομο του Σημερινού ΟΗΕ
Ενώ λοιπόν η χώρα συνεχίζει να διαπραγματεύεται με τους ξένους δανειστές αναδιάρθρωση του χρέους ισότιμα, με ήπιους όρους και με ρήτρα «ανάπτυξης», ξεσπά νέα Κρητική Επανάσταση (1859), με αποτέλεσμα μεγάλες σφαγές άμαχου πληθυσμού στις πόλεις και στα χωριά του μαρτυρικού νησιού , οπότε, η Πατρίδα βοηθά στρατιωτικά (1897) τους επαναστάτες στην Κρήτη. Πίσω από την Οθωμανική Αυτοκρατορία όμως βρίσκεται η Γερμανία , που αφενός έχει εξοπλίσει και στελεχώσει με αξιωματικούς τον οθωμανικό στρατό, αφετέρου η εξωτερική του οθωμανικού κράτους είναι καθυποταγμένη στην υπηρεσία των γερμανικών συμφερόντων στην περιοχή. Η γερμανική εξωτερική πολιτική έχει σαν στόχο τα πετρέλαια του σημερινού Ιράκ και την έξοδο στον Περσικό κόλπο( στόχος και της Ναζιστικής Γερμανίας αργότερα). Για να επιτευχθεί αυτό, αφενός η δημιουργία του «άξονα» Βερολίνο – Βόσπορος – Βαγδάτη (τα τρία «βήτα) θα πρέπει να είναι αρραγής, αφετέρου δε θα πρέπει ποτέ να υλοποιηθεί η «Μεγάλη Ιδέα» από την Ελλάδα.
ΟΙ Γερμανοί λοιπόν αρνούνται την αυτονόμηση της Κρήτης, ενώ οι υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις διάκεινται φιλικά. Υπάρχει όμως και κάτι ακόμα μεταξύ των δανειστών, υπάρχουν οι Γερμανοί ομολογιούχοι. ΟΙ τελευταίοι επειδή έχουν ήδη ζημιωθεί από τις στάσεις πληρωμών Πορτογαλίας (1892) και Σερβίας (1895), προκαλούν την αδιαλλαξία και των υπολοίπων. Από κοινού λοιπόν με τις «προστάτιδες δυνάμεις» εξωθούν την Ελλάδα σε πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία(1897). Οι Οθωμανοί εξοπλισμένοι από τη Γερμανία και υπό τη διοίκηση αξιωματικών της, απέναντι σε μια Ελλάδα απροετοίμαστη για τέτοιου είδους αναμέτρηση, με ελλιπή εξοπλισμό και σε δεινή οικονομική θέση προελαύνει στη Θεσσαλία και φτάνει έξω από τη Λαμία. Ο Γερμανός Κάιζερ Γουλιέλμος ο Β΄ απαιτεί «γερμανική ειρήνη» και διαμηνύει, ότι για να επιτευχθεί ανακωχή η Ελλάδα «πρέπει να ικετεύσει γι’ αυτήν υποσχόμενη, ότι θα υποκύψει άνευ όρων, στις αποφάσεις των Δυνάμεων» Η Ελλάδα υπό αυτές τις συνθήκες υποκύπτει στις θελήσεις των Δυνάμεων αλλά και των δανειστών της. Εκτός των άλλων επιβάλλονται υπέρ των Οθωμανών και σε βάρος της Ελλάδας, υπέρογκες πολεμικές αποζημιώσεις, που η Ελλάδα, για να τις αποπληρώσει συνάπτει νέο δάνειο με τις Δυνάμεις.
Το Φεβρουάριο του 1998 μετά από μια συζήτηση στη Βουλή «για τους τύπους», η Βουλή θέλοντας και μη κυρώνει Συμφωνία με της Δυνάμεις για την επιβολή Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (ΔΟΕ) στη χώρα. Σ’ ένα μήνα οι Οθωμανοί αρχίζουν να αποχωρούν από τη Θεσσαλία. Ο ΔΟΕ μετατρέπεται σε «Διεθνή Οικονομική Επιτροπή» με ένα αντιπρόσωπο από κάθε Μεγάλη Δύναμη (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία, Γερμανία, Αυστρία και Ιταλία), η οποία εγκαθίσταται στο σα να λέμε σήμερα το «Μέγαρο Μαξίμου» και παράλληλα δημιουργείται και «Συμβούλιο Ξένων Ομολογιούχων». Ακόμη ιδρύεται μια «Εταιρία Διαχειρίσεως Υπεγγύων Προσόδων». Αυτή αναλαμβάνει την είσπραξη των εσόδων από τα «είδη μονοπωλίου», δηλ. από το αλάτι, το πετρέλαιο, τα σπίρτα, τα τραπουλόχαρτα,τα τσιγαρόχορτα, τη σμύριδα, τον καπνό, τα τέλη χαρτοσήμου, τον φόρο καταναλώσεως οινοπνεύματος, τους εισαγωγικούς δασμούς του τελωνείου Πειραιώς και τα ¾ των εσόδων των υπόλοιπων τελωνίων της χώρας. Η ΔΟΕ καταργήθηκε de facto το έτος 1951 και τυπικά με νόμο το 1978, ενώ τα δάνεια της εποχής πιθανολογείται ότι εξοφλήθηκαν εντελώς στις αρχές της δεκαετίας του 1990.
Κατερίνη: 19/4/2021
- Ο Γιώργος Βαζάκας είναι μέλος του Ε.ΠΑ.Μ.(Ενιαίο Παλλαϊκό Μέτωπο)
[email protected]
Θα συνεχίσουμε με την περίοδο 1899 – 1939
