Του Γιάννη Ποικιλίδη,

Ανήμερα του Αγίου Δημητρίου του 1944 οι κατοχικές δυνάμεις εγκαταλείπουν την Κατερίνη και «τμήματα του ΕΛΑΣ και της Εθνικής Πολιτοφυλακής», σύμφωνα με τον Νίκο Σαλπιστή, μπαίνουν στην ελεύθερη πια πόλη. Μια ημέρα ορόσημο που σηματοδοτεί τη μετάβαση από την Κατοχή στο τέλος του πολέμου για την Κατερίνη (η Αθήνα απελευθερώνεται στις 12 Οκτωβρίου) και θα μπορούσε να γιορτάζεται πλάι στην άλλη σημαντική τοπική ημερομηνία την 16^η  Οκτώβρη. Στην πρώτη και τελευταία γιορτή που στήνεται στις 29 Οκτωβρίου 1944, «[…] το επιτελείο της 10^ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ (διοικητής Παλαιολόγου) περνά κάτω από μια τρίδυμη ξύλινη αψίδα (τοποθετημένη στη συμβολή Μεγάλου Αλεξάνδρου και Γεωργάκη Ολυμπίου) που είναι στολισμένη με τις συμμαχικές σημαίες και έχει την επιγραφή «Η ΚΑΤΕΡΙΝΗ ΣΤΟΥΣ ΕΛΕΥΘΕΡΩΤΕΣ». (Στη συνέχεια) το επιτελείο κατευθύνεται στην εκκλησία της Θείας Ανάληψης, όπου γίνεται δοξολογία. […]» (Σαλπιστής 2003, 125-127).

Η μέρα της απελευθέρωσης όμως ούτε για την Κατερίνη αλλά ούτε και για τις άλλες ελληνικές πόλεις θα επιβιώσει ως θεσμοθετημένη ημέρα γιορτής, δεν θα γίνει δηλαδή ποτέ επέτειος. Αλλά και η άλλη εθνική επέτειος της 28^ης Οκτωβρίου που καθιερώνεται ως  επίσημη εθνική γιορτή, δεν αποτελεί κανονικότητα στο ευρωπαϊκό πάνθεον των επετείων για το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η λήξη του πολέμου επισφραγίζεται τελικά με τη συνθηκολόγηση της ναζιστικής Γερμανίας στις 8 και 9 Μαΐου 1945. Έτσι  η Ευρωπαϊκή Ένωση επιλέγει από το 1985 να γιορτάζει την «Ημέρα της Ευρώπης» μνημονεύοντας την 9^η Μαΐου ως επέτειο της λήξης του πολέμου. Στην Ελλάδα κόντρα στην παγκόσμια επετειακή πρακτική καθιερώνεται ο εορτασμός της έναρξης και όχι της λήξης του πολέμου. Ποιοι είναι όμως οι λόγοι αυτής της «ελληνικής ιδιαιτερότητας»; Υποστηρίζεται ότι σε αυτήν την απόφαση συντελεί η πρώιμη σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη απελευθέρωση, η άμεση εμπλοκή της χώρας σε εμφύλια σύγκρουση, η απόλυτη επικράτηση του επίσημου λόγου του μετεμφυλιακού κράτους και η ανάγκη επιλογής μιας συμβολικής ημερομηνίας «εθνικής σύμπνοιας», σύμφωνα με τον Χάγκεν Φλάισερ (Φλιτούρης 2023, 122). Μην ξεχνάμε επίσης ότι αυτοί που συνεργάστηκαν με τον κατακτητή και αποτελούν ήδη από το 1946 την κυρίαρχη πολιτικά ομάδα έχουν κάθε λόγο να υπονομεύσουν μια απελευθέρωση που ταυτίζεται με τους πολιτικούς τους αντιπάλους (Χαραλαμπίδης 2024, 26).

Η φαινομενική κοινωνική «ομοφωνία»,  σύμφωνα με τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη, κατασκευάζεται μέσω των  «μνημείων, μουσείων και μνημονικών τελετών» με σκοπό τη συγκρότηση εθνικής ταυτότητας. Οι επέτειοι και οι λόγοι τους δεν στοχεύουν στην έγκυρη αναπαράσταση του παρελθόντος αλλά στη διαμόρφωση μια κοινής συλλογικής μνήμης και ταυτότητας εξαρτώμενης πάντα από το εκάστοτε παρόν (Χαραλαμπίδης 2023, 131-132).   Έτσι στη διάρκεια των εορταστικών εκδηλώσεων της 28^ης Οκτωβρίου 2011, στη συγκυρία της ελληνικής κρίσης χρέους, τις συνέπειες της οποίας βιώνουμε ακόμη, οι διαμαρτυρίες πήραν τη μορφή πρωτοφανών επιτελεστικών πρακτικών. Οι συμμετέχοντες/ουσες στις παρελάσεις φορούν μαύρα περιβραχιόνια και μαύρα μαντίλια για «να δείξουν ότι δεν γιορτάζουν το παρελθόν, αλλά πενθούν το παρόν και το μέλλον τους». Σε κάποιες περιπτώσεις προτάσσουν τη γροθιά αντί του χεριού, σε άλλες παρελαύνουν χωρίς παπούτσια για να δείξουν την ένδεια στην οποία έχουν  περιπέσει, άλλοτε αναρτούν πανό με επίκαιρα συνθήματα, άλλοτε τα εμβατήρια αντικαθιστώνται με τραγούδια διαδηλώσεων του Μίκη Θεοδωράκη, ενώ η παρέλαση στη Θεσσαλονίκη δεν ολοκληρώνεται ποτέ και ο πρόεδρος της Δημοκρατίας υποχρεώνεται σε αποχώρηση (Λιαλούτη, Μαμουλάκη 2023, 161-164).

Στην Κατερίνη το κενό που αφήνει η αδιαφορία της επίσημης μνήμης της απελευθέρωσης καλύπτεται από τις πρωτοβουλίες που αναλαμβάνει η οργάνωση Π.Ε.Α.Ε.Α – Δ.Σ.Ε που πρόσκειται στο Κ.Κ.Ε. Σε ανυπόγραφο άρθρο που δημοσιεύεται στον τοπικό τύπο στις 28.10.2022 επισημαίνεται το κενό και η υποχρέωση ανάληψης της μνημονικής ευθύνης από την πλευρά της οργάνωσης:  «Τη σημερινή μέρα δεν τη γιορτάζουν στα ελληνικά σχολεία, δεν κάνουν παρελάσεις και ομιλίες. Το αστικό πολιτικό σύστημα, όταν δεν αποσιωπά την επέτειο της απελευθέρωσης από το γερμανικό ζυγό, διαστρεβλώνει τη σημασία της. Γι’ αυτό λοιπόν εμείς είμαστε υποχρεωμένοι να θυμίζουμε τα γεγονότα…». (https://olympiobima.gr/pieria-evdominta-okto-chronia-eleytheri-apo-ti-nazistiki-katochi-26-10-1944/)  Έτσι κάθε χρόνο οργανώνονται εκθέσεις φωτογραφίας, τεκμηρίων, ομιλίες και φέτος ένας ιστορικός περίπατος «…στα βήματα της θυσίας, της Αντίστασης και της Απελευθέρωσης». Διαπιστώνεται λοιπόν από τη μία η «οικειοποίηση» του «ανοίκειου παρελθόντος» από μια πολιτική/κομματική οργάνωση και από την άλλη η αδυναμία μιας κοινωνίας να ξεπεράσει τους περιορισμούς  που έθεσαν τα αυταρχικά καθεστώτα του Μεσοπολέμου και της μετεμφυλιακής Ελλάδας  (παρελάσεις, ομιλίες, δοξολογίες). Μπορεί άραγε κάποτε το πάντοτε διαιρετικό παρελθόν να αποτελέσει αντικείμενο νηφάλιας και αντικειμενικής προσέγγισης; Μπορεί κάποτε αυτή εισβολή του παρελθόντος στο παρόν και του παρόντος στο παρελθόν να αντιμετωπιστεί κριτικά, χωρίς φόβους και προκαταλήψεις;

Η φωτογραφία που συνοδεύει το παρόν άρθρο προέρχεται από το αρχείο του Νίκου Σαλπιστή και απεικονίζει την παρέλαση της 29^ης Οκτωβρίου 1944.

Πηγές:  

Σαλπιστής Νίκος (2003), Κατερίνη 1941-1945. Μέρες Κατοχής, Αντίστασης, Δημιουργίας, προσωπική έκδοση, Κατερίνη.

Τενεκετζής Αλέξανδρος (2020), Τα μνημεία για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εικονομαχίες στην Ευρώπη του Ψυχρού Πολέμου (1945-1975), εκδόσεις Ασίνη, Αθήνα.

Φλιτούρης Α. Λάμπρος (2023), «Γιατί δεν γιορτάζουμε το τέλος του πολέμου. Η 8^η/9^η Μαΐου 1945 ως μια άγνωστη επέτειος»,  Χαραλαμπίδης Μενέλαος (2023), «Η επίσημη μνήμη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα και ο ρόλος της δημόσιας ιστορίας» και Λιαλιούτη Τζένη – Μαμουλάκη Έλενα (2023), «Οι εθνικές επέτειοι στην περίοδο της οικονομικής κρίσης. Η 28^η Οκτωβρίου 2011»,  στο Αθανασιάδης Χάρης – Βόγλης Πολυμέρης (επιμ.), Εθνικές Επέτειοι. Μορφές διαχείρισης της μνήμης και της ιστορίας, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα.

Χαραλαμπίδης Μενέλαος (2024), Οι Δωσίλογοι. Ένοπλη, πολιτική και οικονομική συνεργασία στα χρόνια της Κατοχής, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα.

Ανυπόγραφο άρθρο με τίτλο: «Πιερία: Εβδομήντα οκτώ χρόνια ελεύθερη από τη ναζιστική κατοχή (26-10-1944)» στο  https://olympiobima.gr/pieria-evdominta-okto-chronia-eleytheri-apo-ti-nazistiki-katochi-26-10-1944/