Άγιος Δημήτριος Νομού Πιερίας
Γράφει η Αντωνία Βαρμάζη, Ιστορικός
Ο Άγιος Δημήτριος είναι ένα κράμα πολιτισμού, ένας τόπος που κουβαλά στην καρδιά και στην ψυχή της έναν τόσο θαυματουργό Άγιο, τον Άγιο Δημήτριο, ο όποιος είναι και ο προστάτης της. Συμφώνα με την πηγή<< Μνήμες που…χάνονται…>> του Μέλλιου Νικολάου μπορούμε να κάνουμε μια ευχάριστη ανάδρομη στο παρελθόν, στην ιστορία ,στα ήθη και τα έθιμα.
Η ιστορία του χωριού έχει αναφορές που σχετίζονται με αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή<< Σπάθες>>. Η αναφορά έχει σχέση με την μυκηναϊκή εποχή και αντανακλάται στα ιστορικά μονοπάτια ,από τα όποια πέρασαν οι σημαντικότεροι στρατηγοί, όπως ο Ξέρξης, ο Μαρδόνιος, ο Φίλιππος και ο Αλέξανδρος. Και φυσικά αναφερόμαστε στα ιστορικά στενά της Πέτρας. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ανακάλυψη του πρώτου νεκροταφείου στην περιοχή αναδεικνύει την μυκηναϊκή εποχή, που χρονολογείται το 1200 π.χ και το γεγονός τούτο μαρτυρά για πρώτη φορά την πολιτιστική παρουσία του μυκηναϊκού κύκλου στον Μακεδονικό χώρο.
Στα νεκροταφεία αυτά υπάρχουν κιβωτιόσχημοι τάφοι, που βρίσκονται σε υψόμετρο 1100 μέτρα στην πλαγιά του Ολύμπου, δυτικά του Αγίου Δημητρίου.Οι τάφοι και τα κτερίσματα αποδεικνύουν συμφώνα με την επιμελητή αρχαιοτήτων κα Πουλάκη -Παντερμαλή την συμβίωση των Μυκηναίων και πρώιμων Μακεδόνων. Αλλά χαρακτηριστικά γνωρίσματα που έχουν είναι ότι είναι σχιστολίθινες πλάκες που εμπεριέχουν δυο νεκρούς. Aυτό το σπουδαίο αρχαιολογικό εύρημα πιστοποιεί την πίστη στην Μακεδονική Δυναστεία του Φιλίππου και Αλέξανδρου και ανάγουν την καταγωγή τους σε κοινή μυκηναϊκή παράδοση. Έπειτα από έρευνες που έγιναν από τους Αηδημητρινούς, από ιστορικούς και αρχαιολόγους αποδείχθηκε ότι το χωριό με το όνομα Άγιος Δημήτριος δημιουργήθηκε γύρω στα 1400 – 1500 μ.Χ. Πριν από το 1450 υπήρχαν συνοικισμοί στα γύρω μέρη και σε απόσταση 5 έως 13 χλμ.
Οι κυριότεροι συνοικισμοί – φαμίλιες που υπήρχαν τότε ήταν σε τέσσερα μέρη. Ο πρώτος ήταν στην τοποθεσία Πέτρα 13 χιλιόμετρα από το σημερινό χωριό, δίπλα ακριβώς σ΄ ένα τοπωνύμιο που ονομάζεται «Καρακόλι». Σύμφωνα με την παράδοση σ΄ αυτό το μέρος υπήρχαν οικογένειες που ζούσαν με την Πατριαρχική αντίληψη μιας φυλής, διοικούνταν από κάποιον που τού δίνανε τ΄ όνομα βασιλιά και ήταν οργανωμένοι σαν μια πόλη – κράτος. Ο συνοικισμός αυτός ήταν χτισμένος σ΄ ένα πελώριο βράχο – την Πέτρα – που δέσποζε και δεσπόζει ακόμα στην περιοχή, είχε στη Νοτιοανατολική πλευρά τείχη και ήταν ένα καλά οχυρωμένο κάστρο με μεγάλη δύναμη που απέρρεε από την εκμετάλλευση του γύρω κάμπου και της στρατηγικής του θέσης. Γύρω στα 1460 οι Τούρκοι προχώρησαν στο εσωτερικό της Ελλάδας και αναγκαστικά πέρασαν απ΄ αυτό το μέρος. Εκείνη την εποχή ο δρόμος που περνούσε από την Πέτρα ήταν ο μοναδικός, η μόνη βατή διάβαση προς το νότο. Οι Τούρκοι κατέλαβαν το μικρό αυτό βασίλειο και όσοι από τους κατοίκους σώθηκαν και μπόρεσαν να ξεφύγουν, ήρθαν στο μέρος όπου ήταν χτισμένο το μοναστήρι Άγιος Δημήτριος όπου και η σημερινή τοποθεσία του χωριού.
Ο δεύτερος συνοικισμός ήταν επτά χιλιόμετρα μακριά από το σημερινό μέρος του χωριού και βόρεια προς τις τελευταίες σειρές των Πιερίων. Ένα μικρό εκκλησάκι στόλιζε τις καλύβες που είχαν στήσει οι κτηνοτρόφοι και ήταν κτισμένο σε τέτοιο μέρος που έλεγχε όλη τη διάβαση. Ονομάζονταν «παλεκκλήσι» και αποτελούνταν από τρεις φαμίλιες κτηνοτρόφων, τους Κατσιγιανναίους, τους Μπουρνικαίους και τους Νταναίους που είχαν λόγο και ρόλο στην εκμετάλλευση της περιοχής. Το «παλεκκλήσι» δεν ξέφυγε και αυτό από την οργή των Τούρκων και γύρω στα 1460 διαλύθηκε και οι λιγοστές καλύβες παραδόθηκαν στη φωτιά. Όσοι γλίτωσαν, έφτασαν και εγκαταστάθηκαν γύρω από το μοναστήρι.
Ο τρίτος συνοικισμός ήταν σε ένα μέρος πιο βόρεια απ΄ το «παλεκκλήσι», στη «Μπαλαούρα» και σε υψόμετρο 1.100 μέτρα προς τα Πιέρια. Η κοινωνία του ήταν πανομοιότυπη με το «παλεκκλήσι» και χάραξε κι αυτή το δρόμο για τη δημιουργία του χωριού. Γύρω στο 1469, οι κάτοικοι της «Μπαλαούρας» κατέβηκαν από τα βουνά και εγκαταστάθηκαν στο μοναστήρι για λόγους οικονομικούς, προστασίας και διάφορους άλλους που δε γνωρίζουμε.
Τέλος ο τέταρτος συνοικισμός που είναι και ο πιο παλιός, βρίσκονταν ήδη γύρω από το μοναστήρι. Οι κάτοικοί του ζούσαν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία και αποτέλεσαν τον πυρήνα για τη δημιουργία του χωριού. Συναλλάσσονταν με Θεσσαλούς και Μακεδόνες και βαθμιαία εξελίσσονταν σε μικροεμπόρους χάρη στην ασφάλεια που πρόσφερε το Μοναστήρι.
Με τη συγχώνευση αυτών των συνοικισμών δημιουργήθηκε ο Άγιος Δημήτριος. Μέχρι τις μέρες μας έχει αλλάξει πολύ και η καταγωγή των κατοίκων δεν είναι αυτούσια καθώς με την πάροδο του χρόνου κατέφθασαν από παντού άτομα και εγκαταστάθηκαν εδώ. Μακεδόνες, Θεσσαλοί, Αρβανίτες, ακόμα και μεμονωμένα άτομα από την Πελοπόννησο. Το ότι οι κάτοικοι προέρχονταν από διαφορετικά μέρη αποτέλεσε ίσως ένα πολύ θετικό στοιχείο στην παραπέρα εξέλιξη του χωριού.
Ο Άγιος Δημήτριος είναι ορεινό χωριό της Πιερίας και βρίσκεται στα Στενά της Πέτρας, ανάμεσα στον Όλυμπο και στα Πιέρια. Απέχει από την πόλη της Κατερίνης 35 χιλιόμετρα. Κεντρικός ναός είναι του Αγίου Δημητρίου. Ειδικότερα η θέση του είναι στις ανατολικές πλαγιές του Τιτάρου και νοτιοδυτικά των Στενών της Πέτρας, πάνω στο δρόμο Ελασσόνας – Κατερίνης. Παλιά στη θέση αυτή υπήρχε μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου, από όπου και η ονομασία του οικισμού. Ως οικισμός είναι γνωστός από το 1290.
Διοικητικά υπάγεται στο διευρυμένο Δήμο Κατερίνης, ενώ από το 1999 μέχρι το 2010 ανήκε στο Δήμο Πέτρας. Ο πληθυσμός του είναι 627 κάτοικοι, σύμφωνα με την Απογραφή του 2011. Το χωριό έχει ωραίο δάσος και γίνονται προσπάθειες την τελευταία δεκαετία για τουριστική αξιοποίηση. Το σημερινό τριθέσιο Δημοτικό Σχολείο χτίστηκε το 1952. Χαρακτηριστικό είναι ότι το 1963 το σχολείο αριθμούσε 256 μαθητές, το 1973 158, το 1983 65, το 1993 56 και το 2003 41 μαθητές. Σήμερα λειτουργεί στον οικισμό και μονοθέσιο Νηπιαγωγείο..
Στο χωριό ζούσαν 300 Έλληνες στις αρχές του 20ού αιώνα και εσφαλμένα ο περιηγητής Λικ τοποθέτησε το αρχαίο Πύθιο στη θέση του χωριού.
Κάτοικοι του χωριού έλαβαν μέρος στην Επανάσταση του Λιτοχώρου, ενώ στη διάρκεια της Κατοχής ο Άγιος Δημήτριος πυρπολήθηκε τρεις φορές μέσα σε ένα χρόνο (1943). Έπειτα από την απαγωγή 2 Γερμανών από το μεταλλείο χρωμίου της περιοχής, το οποίο ήταν γερμανικών συμφερόντων, οι Γερμανοί σε αντίποινα εξετέλεσαν επί τόπου 10 κατοίκους του χωριού και οδήγησαν άλλους 34 στο Σιδηροδρομικό Σταθμό της Κατερίνης για εκτέλεση. Σύμφωνα με το ημερολόγιο του καπετάν Κικίτσα η σύλληψη των ομήρων έγινε στις 16 Φεβρουαρίου 1943 και η εκτέλεσή τους μία ημέρα μετά, μαζί με αυτήν του πρώην Δημάρχου Κατερίνης, Αιμίλιου Ξανθόπουλου.. Ο Άγιος Δημήτριος είναι ένα από τα παλιότερα χωριά του Νομού Πιερίας.
Βρίσκεται στη δυτική έξοδο των στενών της Πέτρας, ελέγχοντας μια από τις κύριες, και την πιο κύρια πριν από τη διάνοιξη των Τεμπών, οδό προς τη νότια Ελλάδα.
Είναι κτισμένος σε μέσο υψόμετρο 800 μ. στην άκρη μιας κοιλάδας και περιβάλλεται από ένα πανέμορφο δάσος 46.000 στρεμμάτων που αποτελείται κυρίως από οξιά, δρυς, πεύκα και ελάτη. Σε μικρότερο ποσοστό όμως υπάρχει κέδρος, σφενδάμη, λεύκη και διάφορα άλλα δέντρα. Η χλωρίδα είναι πολυποίκιλη αφού η περιοχή βρίσκεται ανάμεσα σε τρία μυθικά βουνά, Όλυμπο – Τίταρο – Πιέρια, που είναι γνωστό ότι υπάρχει η μεγαλύτερη χλωρίδα της Ευρώπης.
Η πανίδα, πλούσια στο παρελθόν, έχει συρρικνωθεί από την υπερθηρία και την εκτεταμένη χρήση φυτοφαρμάκων.
Οδεύοντας κανείς από τον Άγιο Δημήτριο προς τις «Γούβες» από το δασικό δρόμο που οδηγεί εκεί και παρακάμπτοντας την περιοχή «Λιζάδικο» ή Λιξάδικο» φθάνει σε ένα σημείο που έχει ίσως την πιο συνταρακτική θέα του Ολύμπου.
Βρίσκεται ακριβώς απέναντι από τις κορυφές, από τη βόρεια πλευρά, αντικρίζοντας τους τεράστιους γκρεμούς και τις μεγάλες χαράδρες, την πιο όμορφη και άγρια πλευρά του Ολύμπου.
Από την απέναντι πλευρά, βόρεια του οικισμού, εκτείνεται ο Τίταρος, όχι εντυπωσιακός σαν εικόνα αλλά μυθικός, αν αναλογιστούμε ότι από δω ήταν ο μάντης της Αργούς στην Αργοναυτική εκστρατεία και πίσω προβάλλουν τα Πιέρια.
Η κοιλάδα δυτικά του χωριού έχει καλλιεργήσιμη έκταση ικανοποιητική ώστε να παρέχει αυτάρκεια στους κατοίκους. Η ύπαρξη ποικιλίας αγρίων οπωροφόρων δένδρων (μηλιές – αχλαδιές – κορομηλιές – κερασιές κ.λ.π.)
Εξάλλου ήταν προτιμητέα για οικισμούς θέση με υψόμετρο από 450 – 500 ως 1000 μ. γιατί αφενός ήταν αρκετά ψηλά ώστε να απουσιάζει η υγρασία των πεδιάδων με τα έλη προσφέροντας υγιεινότερο περιβάλλον και αφετέρου είναι κατάλληλη για διάφορες καλλιέργειες πεδινές και ορεινές, κάνοντας τους οικισμούς αυτάρκεις από προϊόντα, ενώ παράλληλα είναι ιδανικός χώρος για κτηνοτροφία.
Πολλοί είναι αυτοί οι οικισμοί που συνθέτουν το πάζλ της ιστορίας του Άγιου Δημήτριου. Η θέση Πέτρα ή αλλιώς λεγόμενη θέση Καρακόλι. Χρονικά τοποθετείται 1450-1500. Εδώ συναντάμε μια πατριαρχικού τύπου φυλή , η όποια λέγεται πως ονομάτιζαν κάποιον βασιλιά και θύμισε ως προς την δομή και οργάνωση την αρχαία πόλις-κράτος.. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο συνοικισμός αυτός διότι χαρακτηριζόταν ως απόρθητο φρούριο για τον εχθρό και συγκεκριμένα για τον Τούρκο κατακτητή. Το 1453 οι Τούρκοι είχαν κατακτήσει το Βυζάντιο και είχαν προχωρήσει στο εσωτερικό της Ελλάδος. Την οργή του τούρκικου ζυγού πλήρωσε το βασίλειο της Πέτρας με έναν παράδοξο κατά τα αλλά τρόπο. Ένα μυστικό μονοπάτι ,που ανακάλυψαν χάρη σε μια γάτα. Η γάτα συνήθιζε να πηγαίνει στα λούκια για νερό , μα τα λούκια για κακή τύχη των ανθρώπων οδηγούσαν σε μια υπόγεια σήραγγα ,η όποια συνετέλεσε στο να κατακτηθεί η Πέτρα. Η Βασίλισσα θέλοντας να μην ατιμαστεί από τους Τούρκους σκοτώθηκε. Όσοι σωθήκαν μεταφερθήκαν στο Μοναστήρι του Άγιου Δημήτριου. Εκεί υπήρχαν τρεις φαμιλιές, οι Κατσιγιανναίοι, οι Νταναίοι και οι Μπουρνικαναίοι. Η θέση αυτή ήταν το λεγόμενο Παλεκκλήσι. Μια ακόμα θέση είναι η Μπαλαούρα, η οποία χάραξε τον δρόμο για την δημιουργία του χωριού. Γύρω από το μοναστήρι είναι ο τελευταίος συνοικισμός , ο όποιος αγκαλιάζει και ολοκληρώνει το πάζλ το χωριού.
Ο Άγιος Δημήτριος είναι η κεντρική εκκλησία του χωρίου, όμως υπάρχουν και άλλες που δεσπόζουν στον χώρο, όπως η εκκλησία της Παναγίας με χαρακτηριστική την βρύση της Παναγίας και το ξωκλήσι του προφήτη Ηλία και η εκκλησία του Αγίου Αθανάσιου, στο νεκροταφείο που καταστράφηκε και είναι βασιλική με τρούλο.
