Ο ερευνητής & συγγραφέας που διέσωσε τη μνήμη του τόπου του.
Το Λιτόχωρο τίμησε χθες, 20 Ιουλίου, τον Σωτήρη Μασταγκά, τον άνθρωπο που αφιέρωσε μεγάλο μέρος της ζωής του στη διάσωση της μνήμης του τόπου του, τον συγγραφέα, ερευνητή και μελετητή της Τοπικής Ιστορίας του Λιτοχώρου.
Και όλοι ξέρουμε πως πίσω από τα μεγάλα γεγονότα και τα σπουδαία πρόσωπα της Ιστορίας υπάρχουν οι απλοί καθημερινοί άνθρωποι και οι τόποι τους, που οδήγησαν στη γραφή της. Αρκεί να υπάρχουν εκείνοι που θα αναδείξουν την Τοπική Ιστορία.
Ο Σωτήρης Μασταγκάς, νομικός και υποστράτηγος ε.α., είναι ένας ιδιαίτερος άνθρωπος, ανήσυχος και δημιουργικός, ταγμένος στο χρέος της μνήμης, που την υπηρέτησε προσφέροντας χρόνο, κόπο αλλά και την έκδοση της Ιστορίας του Λιτοχώρου σε 22 τόμους, ιδίοις αναλώμασι. Δεν συνηθίζονται όλα αυτά, ειδικά στις μέρες μας, όπου το “εγώ” έχει εξαφανίσει το “εμείς”.
Ο θαυμασμός του τόπου του στον ερευνητή εκφράστηκε χθες με τον καλύτερο τρόπο σε μια εκδήλωση, όπου του απονεμήθηκε από τον Δήμο η τιμητική πλακέτα, αλλά έγινε και το πορτρέτο του από δύο εξαίρετες φιλολόγους, που έδωσαν με πρωτοτυπία και διεισδυτικότητα το βιογραφικό και το έργο του, διανθισμένα με χαρακτηριστικά αποσπάσματα, που φώτιζαν αυτό το σημαντικό έργο.
Η εκδήλωση έκλεισε με την παρουσία της Δημοτικής Χορωδίας Λιτοχώρου”Ιωάννης & Θεόφραστος Σακελλαρίδης”, που έντυσε και μουσικά τη βραδιά στο υπαίθριο θεατράκι του Λιτοχώρου, στο φως της πανσελήνου, που σήμερα ολοκληρώνεται.
Σεμνή και συγκινητική βραδιά, όταν ο τόπος σου εκτιμά την προσφορά σου και όταν αυτό γίνεται όχι μόνο όσο είσαι στη ζωή, αλλά και όταν είσαι ακόμα ακμαίος και συνεχίζεις να προσφέρεις οικειοθελώς “εφ ω ετάχθης”!
……………………….
Γεμάτο το υπαίθριο θέατρο του Λιτοχώρου και παρόντες στην εκδήλωση, απ’ όσο διακρίναμε οι:
Μπαραλιάκος Φώντας βουλευτής Πιερίας, Παπαστεργίου Γεώργιος πρώην Νομάρχης Πιερίας, Τσιφοδήμος Αθανάσιος πρώην Δήμαρχος Λιτοχώρου, Καραΐσκος Δημήτριος πρώην Δήμαρχος Δίου, Κυριακάκης Στράτος πρόεδρος Κοινότητας Λιτοχώρου, Αντιδημάρχοι, Δημοτικοί και Κοινοτικοί συμβούλοι του Δήμου Δίου – Ολύμπου, Πρόεδροι συλλόγων και φορέων του Λιτοχώρου. Από την Κατερίνη Ζαρκανέλας Αντώνης πρώην υποψήφιος Νομάρχης Πιερίας, Ευθυμία Γώτη, Διευθύντρια Α/βάθμιας Εκπαίδευσης Ημαθίας, Ζαπουνίδης Χαράλαμπος καθηγητής. Παρόντες επίσης οι Βλάσης Αγτζίδης ιστορικός και Νίκος Σαλπιστής, νομικός, συγγραφέας της Ιστορίας της Πιερίας.
Απονέμοντας την τιμητική πλακέτα ο Δήμαρχος Δίου – Ολύμπου Βαγγέλης Γερολιόλιος είπε για τον Σωτήρη Μασταγκά:
“Η τιμητική αυτή εκδήλωση έπρεπε να είχε γίνει από καιρό. Δεν είναι θέμα υποχρέωσης. Είναι θέμα παραδείγματος των δήμων, που πρέπει να τιμούν τους άξιους πολίτες τους.
Ο Σωτήρης Μασταγκάς αφιέρωσε χρόνο και κόπο μεταφέροντας τα βιώματα του τόπου από παλιά, Στο δικό του πρόσωπο τιμούμε όλους αυτούς που πρόσφεραν.
Ο Σωτήρης Μασταγκάς πρόσφερε όλα εκείνα που δείχνουν την πορεία μιας ιστορικής παρακαταθήκης. Το έργο του διακρίνεται για το μέγεθος, την ποιότητα, αλλά και τον τρόπο της μεταφοράς του παρελθόντος στο σήμερα. Τιμούμε και αναγνωρίζουμε την προσφορά του.
Και είναι καιρός το έργο του να αποτυπωθεί και στην ψηφιακή του μορφή.”
…………………..
Στη συνέχεια η φιλόλογος Δέσποινα Καρτσιούνα – Παπαζαχαρία έδωσε το βιογραφικό του τιμώμενου έτσι:
Κυρίες και κύριοι,
Προσκεκλημένοι στην τιμητική εκδήλωση για τον ερευνητή και ιστορικό της τοπικής μας ιστορίας, Σ. Μασταγκά, είμαστε και οικοδεσπότες γιατί ο τόπος μας είναι το σπίτι μας. Τιμούμε σήμερα την προσωπικότητα του αγαπητού μας συμπατριώτη που με το έργο του ρίχνει άπλετο φως στην παράδοση και στον πολιτισμό, στην ιστορία και στη ζωή μας.
Τα Χρονικά του Λιτοχώρου του Σ. Μασταγκά αποτελούν έργο επιστημονικής αξίας για την αντικειμενικότητα, την αφοσίωση στην έρευνα, τη μελέτη και τη λεπτομερή καταγραφή της τοπικής μας ιστορίας.
«Τότε το φεγγάρι σκόνταψε στις ιτιές
κι έπεσε στο πυκνό χορτάρι.
Μεγάλο σούσουρο έγινε στα φύλλα
… και συνεχίζει ο ποιητής…
Τα χέρια του παιδιού
έγιναν χρυσά και τα πόδια του
κι όπου πατούν αφήνουνε
κάτι μικρά φεγγάρια στο νοτισμένο χώμα
Οι μεγάλοι που ξέρουν πολλά
δεν τα καλοβλέπουν
και τα παιδιά
κρύβουν τα χρυσωμένα χέρια τους
στις άδειες τσέπες…»
Γ. Ρίτσος
Αφήνουμε άραγε μικρά φεγγάρια στο νοτισμένο χώμα, στο νοτισμένο χώμα της πατρίδας;
Πιστεύω πως ναι, άλλοι πιο φωτεινά και άλλοι με αχνό φως που πρέπει κάποιος να τα προσέξει, να ψάξει να τα βρει ανάμεσα στα φύλλα, τα πεσμένα στη γη.
Ο Σωτήρης, γιος του Τάκη και της Μαρίκας Μασταγκά γεννήθηκε το 1956. Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στη λιτοχωρίτικη γειτονιά που ζει και σήμερα.
Χάρηκε ως παιδί τη δεκαετία του ’60 και ως έφηβος τη δεκαετία του ’70 που οι συνθήκες ήταν διαφορετικές όσον αφορά τις ανθρώπινες σχέσεις.
Φοίτησε στο 2ο Δημοτικό και στο Εξατάξιο Γυμνάσιό μας. Από μικρός μα και μεγαλώνοντας προσπαθούσε να διαβάσει την εικόνα και πίσω απ’ την εικόνα, πίσω και πάνω απ’ τα πρόσωπα.
… και τα γεγονότα και ξεκινώντας από την πραγματικότητα της πατρίδας και ερευνώντας ανακάλυψε πολλά φωτεινά αλλά και αχνά φεγγάρια, φεγγαροπατήματα των ανθρώπων που έζησαν και ζουν σ’ αυτή τη γη και αφήνουν τα χνάρια τους στο νοτισμένο χώμα, χρόνια τώρα, πέρασαν πολλά φεγγάρια, από το χτίσιμο της πατρίδας μέχρι σήμερα.
Σπούδασε στη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου της Θεσσαλονίκης και μπήκε στη Σ.Σ.Α.Σ. μετά από εξετάσεις απ’ όπου αποφοίτησε με άριστα, το 1978. Υπηρέτησε ως Στρατολόγος στις ένοπλες δυνάμεις.
Ως στρατιωτικός υπηρέτησε σε πολλά μέρη της Ελλάδας, αποκομίζοντας εμπειρίες πολύτιμες και παράλληλα καλλιεργήθηκε μέσα του η πειθαρχία, η προσήλωση στο στόχο, ο σεβασμός στον άνθρωπο, η αγάπη στην πατρίδα και στον Θεό.
Τοποθετήθηκε ως Βοηθός Στρατιωτικός ακόλουθος στο Ελληνικό Προξενείο της Νέας Υόρκης για δύο χρόνια.
Έζησε με την οικογένειά του τους ανοικτούς ορίζοντες του Κόσμου.
Αποστρατεύτηκε με το βαθμό του Υποστράτηγου σε ηλικία 49 ετών, και νέος και με ερευνητικό πνεύμα αφοσιώθηκε στην κοπιώδη έρευνα και στην καταγραφή της τοπικής ιστορίας του Λιτοχώρου, των ηθών και των εθίμων, του πολιτισμού μας.
Είχε και το χρόνο και τη θέληση και εμπειρίες και τη στήριξη της οικογένειας, της συζύγου του και συναδέλφου μου Λεμονιάς και των παιδιών, του Δημήτρη και της Μαρίας.
Η εφημερίδα ο «Δημότης του Λιτοχώρου», της οποίας είχε την ευθύνη ο Σωτήρης Μασταγκάς, του δημιούργησε ένα ακόμη κίνητρο για να ασχοληθεί με την τοπική μας ιστορία.
Πολλές οι εμπειρίες του, μεγάλη η αγάπη για τον τόπο μας. Θεωρεί πως εκείνος οφείλει στην πατρίδα γιατί την αγάπησε. Και η αγάπη του του ανταποδόθηκε διπλά, καθώς άφησε και αφήνει παρακαταθήκη και για το μέλλον της.
Ερέτης, κωπηλάτης και οδοιπόρος της ναυτικής και στεριανής παράδοσης και ζωής μας, έζησε και μέσα στην οικογένειά του αυτή τη συνύπαρξη.
Η μητέρα του κατάγεται από ναυτική οικογένεια και ο πατέρας του ήταν μάστορας, καλός και συνετός δημιουργός, κτίζοντας τα όμορφα λιτοχωρίτικα σπίτια με την πέτρα του βουνού μας.
Και κείνος άλλοτε κωπηλατώντας… «Λάμνε και να πας και λάμνε και να πας»…, που λέει και το κυπριακό παραμύθι,… τράβα κουπί και προχώρα.
Και άλλοτε οδοιπόρος, ακολουθώντας τα φωτεινά φεγγάρια που άφησε στο νοτισμένο χώμα του Ολύμπου ο Άγιος Διονύσιος. Ερευνούσε, ανακάλυπτε και κάτω απ’ τα ξερά φύλλα του ποιητή. Πηγές που γέμιζαν τα χρυσωμένα χέρια του και κείνος σεμνός με σεβαστικό βήμα προχωρούσε και προχωρεί!
Αγαπητέ μας Σωτήρη,
Τα χαρτιά σου και τα χρόνια είναι μοιρασιά αγάπης σε όλους μας και χαράς. Και η αγάπη της δημιουργίας και της χαράς όταν μοιράζεται, πολλαπλασιάζεται.
Να ζήσεις πολλά χρόνια και να χαίρεσαι την οικογένειά σου, υγιής και πλήρης, να παίρνεις τη χαρά του δημιουργού και από τα πνευματικά σου παιδιά τα Χρονικά του Λιτοχώρου και να συνεχίσεις, έχεις πολλά πιστεύουμε να κάνεις.
Τα τέσσερα εγγόνια σου όταν σου κρατούν το χέρι σφιχτά και τα λαμπερά μάτια τους σε κοιτάζουν, σ’ αγαπάμε παππού φωνάζουν, έτσι δημιουργικός που είσαι.
Είναι σαν να ψιθυρίζουν τα λόγια του Κ. Παλαμά
«Όσα βουνά κι αν ανεβείτε
απ’ τις κορφές τους
θ’ αγναντεύετε κι άλλες κορφές ψηλότερες
μιαν άλλη πλάση ξελογιάστρα
και στην κορφή σαν φτάσετε την κατάψηλη,
πάλε θα καταλάβετε πως βρίσκεστε σαν πρώτα
κάτω απ’ όλα τ’ άστρα»
………………………
Η φιλόλογος Ουρανία Κατσαμάκα προσέγγισε το έργο του, λέγοντας:
Μια πολυσχιδής και βαθιά ερευνητική προσωπικότητα, όπως αυτή του Σωτήρη Μασταγκά, αδιαμφισβήτητα έχει να παρουσιάσει ένα εξίσου πολύπλευρο έργο, γεμάτο ιστορικές αναζητήσεις και εσωτερικούς προβληματισμούς πάνω σε ποικίλα θέματα.
Το μεγαλύτερο σε όγκο σελίδων έργο του Λιτοχωρίτη ερευνητή μέχρι τώρα είναι οι 22 τόμοι με τον τίτλο «Χρονικά Λιτοχώρου», οι θεματικές των οποίων θα παρουσιαστούν αδρομερώς στη συνέχεια.
Όμως πέρα από από τα Χρονικά, ο Σωτήρης Μασταγκάς έχει να επιδείξει πλούσιο έργο: έχει αρθρογραφήσει σε περιοδικά και εφημερίδες, μεταξύ των οποίων στην εφημερίδα «Δημότης» του δήμου Λιτοχώρου, στην οποία υπήρξε για τη διετία 2007-2009 υπεύθυνος έκδοσης, αλλά και στην εφημερίδα «Φωνή Δίου-Ολύμπου» (2010-2014). Πολλά άρθρα και τοποθετήσεις του δημοσιεύτηκαν στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, σε blogs και ιστοσελίδες.
Έχει επίσης συντάξει λευκώματα και ημερολόγια για τοπικούς συλλόγους, όπως ο ΣΕΟ (για τα 40 χρόνια του στο Λιτόχωρο), ο Σύλλογος Λιτοχωριτών Θεσσαλονίκης και ο Απόλλων Λιτοχώρου. Οι δύο τόμοι του λευκώματος του Απόλλωνα αποτελούν πολύτιμη πηγή πληροφοριών καθώς διασώζουν την ιστορία του συλλόγου, των προσώπων, τα γεγονότα που τον σημάδεψαν για 90 χρόνια. Ο Σωτήρης Μασταγκάς έχει ακόμα εκφωνήσει πανηγυρικούς λόγους σε πολλές περιστάσεις και μέρη, εντός και εκτός Πιερίας.
Αποτέλεσμα των επιστημονικών του ενδιαφερόντων και αναζητήσεων είναι η συμμετοχή του με ανακοινώσεις σε συνέδρια και επιστημονικές ημερίδες και η συγγραφή της ιστορίας πολλών τοπικών συλλόγων. Ξεχωρίζει η μονογραφία του για τον Ευάγγελο Κοροβάγκο, έναν από τους πρωταγωνιστές της επανάστασης του 1878, έργο που αναδεικνύει τον πατριωτισμό, τη μεγαλοπρέπεια και την ανιδιοτέλεια της προσωπικότητάς του. Η παρουσίαση της προσωπικότητας του Κοροβάγκου έγινε με συστηματικό τρόπο, αλλά συνάμα απλό, έτσι ώστε το ιστορικό υλικό να είναι εύκολα κατανοητό και προσιτό σε όλους, ειδήμονες της ιστορίας και μη.
Συλλέκτης ο ίδιος ο Σωτήρης Μασταγκάς, έχει στην κατοχή του του ποικίλο και πολύ πλούσιο υλικό (καρτ ποστάλ, αφίσες, χάρτες, εφημερίδες και περιοδικά, φυλλάδια, προσκλήσεις πολιτιστικού ενδιαφέροντος, καταγραφές δημοτικών τραγουδιών), όλα σχετικά με το Λιτόχωρο.
Το έργο του ερευνητή βαίνει ωστόσο εξελισσόμενο και αυξανόμενο: έχει ήδη συγγράψει αρκετές ανέκδοτες μελέτες που αφορούν κυρίως το Λιτόχωρο και προσωπικότητές του και σύντομα πρόκειται να εκδοθούν δύο ακόμα έργα του, ένα πολυτελές λεύκωμα για τον τόπο μας και μια πολυετής έρευνά του για τους νεκρούς του Λιτοχώρου τη δεκαετία του ’40.
Ο τρόπος προσέγγισης του πλούσιου υλικού που συγκέντρωσε για τη συγγραφή του έργου του χαρακτηρίζεται από την αντικειμενικότητα της οπτικής του, την υπευθυνότητα, συνέπεια και επιμονή στην έρευνά του και το πάθος του για την ιστορία. Η αναζήτηση του υλικού του έγινε από πολλές και διασταυρωμένες πηγές: αρχεία δημόσια, δημοτικά και ιδιωτικά, ντοκουμέντα κάθε είδους από πολλά μέρη της Ελλάδας. Η επίπονη και επίμονη έρευνά του φυσικά δεν περιορίστηκε στα όρια του Λιτοχώρου, ούτε καν του νομού μας, αλλά έφτασε σχεδόν στη μισή Ελλάδα, από την Αθήνα μέχρι τη Βέροια και από βιβλιοθήκες και αρχεία μέχρι συνεντεύξεις με όσους γνώριζαν κάτι σχετικό.
Ο λόγος του προσεγμένος, αψεγάδιαστος και επιστημονικός, λιτός όπου κρίνει, αλλά και πιο γλαφυρός όπου απαιτείται. Η ματιά του ξέρει να διακρίνει το ουσιώδες από το επουσιώδες και προβάλλει την τοπική ιστορία του Λιτοχώρου, χωρίς να αγνοεί ή να παραβλέπει την ευρύτερη ιστορία του τόπου μας.
Το πολύτομο έργο του, τα Χρονικά Λιτοχώρου, προσωπική έκδοση του ίδιου, όπως και πολλά από τα πονήματά του, αριθμεί ήδη 22 τόμους, με τον πρώτο να εκδίδεται το 2009 και τον πιο πρόσφατο το 2024.
Οι τρεις πρώτοι τόμοι των Χρονικών τιτλοφορούνται «Ιστορία, Παράδοση, Περιβάλλον, Κοινωνία, Πολιτισμός». Από τον Δ’ τόμο και μετά κάθε τόμος πραγματεύεται μια θεματική ενότητα.
Δ’ τόμος: 1912-2012, 100 χρόνια σωματεία
Ε’ τόμος: Όλυμπος, αφιέρωμα στα 100 χρόνια
Στ’ τόμος: Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας
Ζ’ τόμος: Κατά την Τουρκοκρατία
Η’ τόμος: Ειδήσεις και όψεις στον 20 αιώνα
Θ’ τόμος: Μελέτες, έρευνες, ιστορία
Ι’ τόμος: Κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα
ΙΑ’ τόμος: Εκκλησιαστικά σύμμικτα
ΙΒ’ τόμος: Πρόσωπα και μνήμες, βιογραφίες
ΙΓ’ τόμος: Ο τόπος, οι άνθρωποι, η κοινωνία
ΙΔ’ τόμος: Ιχνηλατώντας το παρελθόν
ΙΕ’ τόμος: Λόγια της πλώρης, θαλασσινές διαδρομές
ΙΣΤ’ τόμος: Κατά την Τουρκοκρατία
ΙΖ’ τόμος: Στους πρόποδες του Ολύμπου
ΙΗ’ τόμος: Ψήφοι και κάλπες, Εκλογικά
ΙΘ’ τόμος: Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας
Οι τρεις τελευταίοι τόμοι, Κ’-ΚΒ’, επαναφέρουν τον τίτλο «Ιστορία, Παράδοση, Περιβάλλον, Κοινωνία, Πολιτισμός», όπως οι τρεις πρώτοι.
[…]
Στον σύντομο χρόνο που είχαμε στη διάθεσή μας, στο πλαίσιο μιας τέτοιας εκδήλωσης και κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, προσπαθήσαμε να σας παρουσιάσουμε το έργο του Σωτήρη Μασταγκά, καθώς και κάποια σύντομα αποσπάσματα, για να ακουστεί καλύτερα η φωνή του. Φυσικά καλύτερα γι’ αυτόν μιλούν τα πονήματά του, τα βιβλία του, τα λευκώματά του, οι συλλογές του, το πλούσιο αρχείο του. Είμαστε σίγουροι ότι θα συνεχίσουν να μιλούν γι’ αυτόν και στο επόμενο διάστημα. Γιατί η έρευνα και η συγγραφή είναι μέρος του χαρακτήρα και στοιχείο του πνεύματός του, του πάντα άγρυπνου, με αίσθημα προσφοράς και αγάπης για τον τόπο του.
………………..
Ο Σωτήρης Μασταγκάς ευχαρίστησε με σεμνότητα για την τιμή, λέγοντας:
Αξιότιμοι επίσημοι προσκεκλημένοι
Αγαπητοί φίλοι και γνωστοί. Κυρίες και κύριοι
Σας ευχαριστώ για την τιμητική αυτή εκδήλωση που κάνατε για μένα, και η οποία τιμά πρώτον τους τιμώντας και κατά δεύτερον τον τιμώμενο.
Στην πρόταση και πρόσκληση του Δημάρχου Δίου – Ολύμπου κυρίου Βαγγέλη Γερολιόλιου βρέθηκα απροετοίμαστος και σε μια στιγμή ευφορίας. Δεν μπορούσα να αρνηθώ, να πω όχι. Εξάλλου δεν θα ήταν καθόλου ευγενικό να προτείνεται σε κάποιον μια τέτοια διάκριση και εκδήλωση εκτίμησης και αυτός να μη δεχθεί, έστω κι αν φρονεί ότι δεν το αξίζει. Κύριε Δήμαρχε Βαγγέλη Γερολιόλιο, σας ευχαριστώ μέσα από την καρδιά μου για αυτήν την πρωτοβουλία σας, με την συνακόλουθη αναγνώριση του ερευνητικού και συγγραφικού μου έργου.
Η αποψινή εκδήλωση γίνεται στο πλαίσιο του προγράμματος των δραστηριοτήτων “Πολιτιστικό Καλοκαίρι” Λιτοχώρου και συνεπώς έχει πολιτιστικό χαρακτήρα, έτσι πρέπει να την δούμε. Στη ζωή μας πρέπει να έχουμε ευχάριστα γεγονότα, κυρίως πολιτιστικά, διαφορετικά είναι σαν να κάνουμε ένα μεγάλο ταξίδι χωρίς να υπάρχει ανάπαυση σ’ αυτό.
Ευχαριστώ ιδιαίτερα τις δύο ομιλήτριες, την κυρία Δέσποινα Καρτσιούνα – Παπαζαχαρία και την κυρία Ουρανία Κατσαμάκα για τα καλά τους λόγια. Όλοι γνωρίζουμε ότι είναι αξιόλογες καθηγήτριες φιλόλογοι, με ενδιαφέροντα και ζήλο για τον πολιτισμό του Λιτοχώρου. Είναι τιμή για μένα που δέχτηκαν και κοπίασαν να παρουσιάσουν το έργο μου. Πραγματικά με συγκίνησαν η κάθε μία ξεχωριστά αλλά και οι δύο μαζί. Υπήρξαν ασφαλώς ορισμένες υπερβολές, μού ανέβασαν τον πήχη, αλλά σε τέτοιες εκδηλώσεις είναι επιτρεπόμενες.
Τις ευχαριστίες μου οφείλω να εκφράσω στην Δημοτική Χορωδία “Ιωάννης και Θεόφραστος Σακελλαρίδης”, τον πρόεδρο, τον μαέστρο και τους χορωδούς, που είχαν την καλοσύνη να διανθίσουν με τραγούδια τη συνάντησή μας.
Όλους εσάς, φίλους και γνωστούς, σας ευχαριστώ θερμά. Είμαι ιδιαίτερα ευτυχής, η ευγενική παρουσία σας είναι σημαντική σε μια ξεχωριστή μέρα για μένα.
Λιτόχωρο και ιστορική μνήμη. Με τον όρο Λιτοχωρίτικη τοπική ιστορία εννοούμε την ιστορία αυτού του συγκεκριμένου, αυτού του ορισμένου τόπου που βρισκόμαστε, σε κοινωνικό, πολιτισμικό, πολιτικό και οικονομικό επίπεδο, σε σχέση με την ευρύτερη περιοχή μας, δηλαδή τον Όλυμπο και την Πιερία, την Μακεδονία και την Θεσσαλία, αλλά και σε συσχετισμό με την γενική και εθνική ιστορία της Ελλάδας.
Το Λιτόχωρο έχει να μας πει πολλά, συνήθειες να διατηρήσει και έναν πολιτισμό να μεταλαμπαδεύσει. Κάθε ψηφίδα της τοπικής ιστορίας του και κάθε ίχνος του τοπικού πολιτισμού του δίνει χρώμα στις σχέσεις των κατοίκων με την πατρίδα Ελλάδα, αφού η ιδιαίτερη πατρίδα, το Λιτόχωρο, γίνεται σύνδεσμος με την ενιαία πολιτισμική κληρονομιά. Να γιατί η διάσωση και διατήρησή της είναι χρέος μας, είναι η ηθική υποχρέωση να μη σπάσει η αλυσίδα της μετάδοσης της εθνικής συνείδησης από γενιά σε γενιά.
Αξίζει να επισημανθεί ότι υπάρχει ένας άρρηκτος και κυρίως αλληλένδετος δεσμός ανάμεσα στην τοπική και την γενική ιστορία. Η Λιτοχωρίτικη ιστορία, με τα δικά της ξεχωριστά χαρακτηριστικά, είναι μια υποκατηγορία, το εύρος αναφοράς της είναι περιορισμένο σε μικρή κλίμακα, χωρίς να διαφέρει από οποιαδήποτε άλλη ιστοριογραφική δραστηριότητα.
Η θεματολογία της είναι αρκετά πλούσια και εκτεταμένη. Περιλαμβάνει διάφορα γεγονότα που σημάδεψαν είτε θετικά είτε αρνητικά τον τόπο, την παράδοση, την πορεία και την εξέλιξη του κοινοτισμού και της τοπικής αυτοδιοίκησης. Την τέχνη, τα γράμματα, τη μουσική και γενικότερα τον πολιτισμό. Επίσης στοιχεία για τη γλώσσα, το ιδίωμα, τα ήθη, τα έθιμα, τις συνήθειες και την κοινωνική ζωή στον ετήσιο κύκλο.
Το φυσικό περιβάλλον, το κλίμα, η πανίδα και η χλωρίδα έχουν τη σημασία τους, ως παράγοντες που επηρεάζουν την καθημερινότητα του χωριού. Διαφωτιστικά στοιχεία για τους κατοίκους κρύβουν τα ονόματα και τα επίθετα, τα οποία συχνά αντανακλούν κοινωνικά χαρακτηριστικά των Λιτοχωριτών. Θέση στην τοπική ιστορία έχουν και οι πληροφορίες για τη διάρθρωση των οικογενειών και ασφαλώς για την κοινωνική δομή, τους συλλόγους και τα σωματεία.
Χρήσιμα συμπεράσματα για το Λιτόχωρο μπορεί να εξάγει κανείς μελετώντας τα παραδοσιακά και σύγχρονα επαγγέλματα, την οικονομία, τη γεωργία, την κτηνοτροφία και γενικώς τις πάσης φύσεως επαγγελματικές δραστηριότητες.
Η εκπαίδευση (δηλαδή τα σχολεία) και η εκκλησιαστική / θρησκευτική ζωή της κωμόπολης, είναι τομείς στους οποίους διακρίθηκαν και ξεχώρισαν οι Λιτοχωρίτες και κεντρίζουν το ενδιαφέρον του ερευνητή.
Ποιες πηγές μπορούν να αξιοποιηθούν για τη συγγραφή μιας ιστορικής αφήγησης; Κάθε είδους πηγή, είτε γραπτή είτε προφορική.
Η αρχική πληροφόρηση γίνεται μέσα από άρθρα και βιβλία που έχουν γράψει παλαιότεροι συγγραφείς σχετικά με το παρελθόν του τόπου. Με το έργο τους συνέβαλαν στη διάσωση στοιχείων της ιστορίας, της παράδοσης, του πολιτισμού του Λιτοχώρου αλλά και της προβολής του. Με την προσωπική τους δημιουργία κατέγραψαν ιστορικά στοιχεία, ύστερα από σοβαρή έρευνα στις πηγές, κατέθεσαν προσωπικά βιώματα ή ακούσματα, διέσωσαν στοιχεία της κληρονομιάς μας με σεβασμό και μεράκι, και παρουσίασαν εικόνες του χωριού μιας ζωής που πέρασε.
Ο παλιός Δήμος Λιτοχώρου αγάπησε και στήριξε τις προσπάθειες καταγραφής της τοπικής ιστορίας με τη γνωστή «Σειρά Μελέτες και Έρευνες». Και ο διευρυμένος Δήμος Δίου – Ολύμπου με τον τρόπο του στηρίζει τις πρωτοβουλίες συλλόγων, φορέων, ομάδων και μεμονωμένων δημοτών να διασώσουν και να προβάλουν την πολιτιστική μας κληρονομιά.
Πλούσια πηγή ιστορικού υλικού μπορεί να αποδειχθεί ο Τύπος, ημερήσιος και περιοδικός, οι εφημερίδες, πρωτογενές γραπτό υλικό, δηλαδή έγγραφα, ληξιαρχικές πράξεις και πρακτικά. Επίσημα έγγραφα, σε μεγάλο βαθμό αξιόπιστα, μπορεί να αναζητήσει κάποιος σε βιβλιοθήκες, στον Δήμο, στα σχολεία, σε συμβολαιογραφεία, σε μοναστήρια, σε εκκλησίες και φυσικά στα Γενικά Αρχεία του Κράτους.
Να πούμε κάτι για τις βιωματικές μαρτυρίες, την λεγόμενη προφορική ιστορία. Στο Λιτόχωρο μείναμε πίσω, αν και η κωμόπολη είναι τόσο πλούσια, σε ήθη, έθιμα, παραδόσεις, παραδοσιακά επαγγέλματα και γενικά στον λαϊκό πολιτισμό. Πρόσφατα συστάθηκε η Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Λιτοχώρου (Ο.Π.Ι.ΛΙ.) που οφείλουμε να την στηρίξουμε για να προχωρήσει στο έργο της.
Είναι ανάγκη να δομηθεί μια πρωτοβουλία από φορείς και πρόσωπα, με αίτημα την ενίσχυση της τοπικής μνήμης σε θέματα ιστορικού ενδιαφέροντος και πολιτισμού. Τέτοιες δράσεις ενδεικτικά θα μπορούσαν να είναι:
Η προώθηση και στήριξη μεταπτυχιακών και διδακτορικών σπουδών.
Η ψηφιοποίηση δημοτικών και άλλων τοπικών αρχείων και η ελεύθερη διάθεσή τους.
Η συγκέντρωση και παραγωγή οπτικοακουστικών έργων και η προβολή τους στο διαδίκτυο.
Η διδασκαλία της τοπικής ιστορίας και του πολιτισμού στα σχολεία του Λιτοχώρου.
Όνειρο ζωής μας είναι η δημιουργία ενός Ιστορικού Μουσείου στο Λιτόχωρο, το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει αίθουσες που θα προβάλλουν την νεότερη και σύγχρονη ιστορία της κωμόπολης, τόσο της Τουρκοκρατίας όσο και της Ελληνικής περιόδου. Να αναδεικνύει την κοινωνική ζωή του τόπου, την σχολική ζωή, την θρησκευτική και ενθυμήματα από σημαντικές ιστορικές στιγμές. Ευχής έργο θα ήταν να έχουμε και Λαογραφικό Μουσείο.
Λίγα λόγια για τα σχολεία. Μέσα από το μάθημα της τοπικής ιστορίας οι μαθητές του Λιτοχώρου έχουν τη δυνατότητα να εμπεδώσουν βιωματικά την έννοια του χώρου και χρόνου και την ευκαιρία να συνδεθούν με μνήμες του παρελθόντος της κωμόπολης. Η γνώση της ιστορίας του τόπου μας θα βοηθήσει τους μαθητές να κατανοήσουν τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά της ταυτότητάς τους και να ανακαλύψουν τη μοναδικότητα της κοινωνίας τους.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι με την τοπική ιστορία οι Λιτοχωρίτες εμπλουτίζουμε τις γνώσεις μας, αποκτώντας ένα ευρύτερο ιστορικό υπόβαθρο, και βρισκόμαστε έτσι σε θέση να μη δεχόμαστε άκριτα ό,τι παρουσιάζεται ως ιστορική αλήθεια. Συνειδητοποιούμε ότι ο σύγχρονος ορίζοντας του περιβάλλοντός μας είναι άμεσα συνδεδεμένος με την ίδια μας τη ζωή.
Βιώνουμε την ιδιαιτερότητα και συγχρόνως την πολυπλοκότητα της περιοχής, όπου εκεί διαμορφώνεται και οικοδομείται το δικό μας παρόν. Ευαισθητοποιούμαστε πάνω στα προβλήματα του Λιτοχώρου, μέσα στο οποίο ζούμε και νοιώθουμε την ανάγκη της συμμετοχής.
Η καλή συγκυρία για μένα και τους σημερινούς δημιουργούς είναι ότι υπάρχει το διαδίκτυο, ο ηλεκτρονικός Τύπος και έτσι τα βιβλία και οι εργασίες μου ταξιδεύουν παντού, όπου ζουν Λιτοχωρίτες. Είναι δωρεάν προσβάσιμα σε επισκέπτες, τουρίστες και φυσιολάτρες της κωμόπολης και του Ολύμπου.
Τελειώνω με την επανάληψη των θερμών ευχαριστιών μου για την εδώ παρουσία σας και την εκτίμηση στο έργο μου. Ευχαριστώ και πάλι για την τιμή που μου έγινε σ’ αυτήν την ευφρόσυνη ατμόσφαιρα.
Να είστε όλοι καλά.
…………………
Η βραδιά έκλεισε με την έξοχη Δημοτική Χορωδία Λιτοχώρου, με μαέστρο τον Ευθύμη Μαυρίδη να συμπληρώνει και με μελωδίες τις εικόνες μιας συγκινητικής βραδιάς. Προηγήθηκε χαιρετισμός του Προέδρου της Χορωδίας Παναγιώτη Χρυσικού.
…………………..
Φωτογραφίες: faretra.info
…………………….
Συνέντευξη του Σωτήρη Μασταγκά στη Φαρέτρα, τον Σεπτέμβριο του 2020
πηγη: faretra.info
