Το πρώτο Σάββατο της Μ. Σαρακοστής (αμέσως μετά την Καθαρά Δευτέρα) ημέρα που γιόρταζαν οι Άγιοι Θεόδωροι, τα κορίτσια της παλαιάς Λεπτοκαρυάς στόλιζαν τον “Λάζαρο”.

Πρόκειται καθαρά για γυναικεία εκδήλωση και απαγορεύονταν η συμμετοχή των ανδρών. Την παραμονή, τα κορίτσια, αλλά και οι παντρεμένες νεότερες γυναίκες, οργανώνονταν σε μεγάλες παρέες, το πολύ μέχρι δέκα ατόμων.

Όμως έπρεπε όλες τους να έχουν σχεδόν την ίδια ηλικία. Σπάνια δεχόντουσαν στην παρέα τους, κάποια πολύ μικρότερή ή πολύ μεγαλύτερή τους.

Έτσι το Σάββατο το πρωί, κάθε κορίτσι έπαιρνε ένα πιάτο γεμάτο άβραστα φασόλια και ένα πιάτο με αλεύρι, ρύζι, λάδι και συγκεντρώνονταν σε ένα σπίτι, που το είχαν ετοιμάσει, από την παραμονή.

Επίσης, στις αρραβωνιασμένες κοπέλες, την παραμονή οι πεθερές τους, πήγαιναν στο σπίτι σαν δώρο, όλα τα υλικά, που θα χρειάζονταν για τον “Λάζαρο”.

Οι κοπέλες άφηναν τα υλικά στο σπίτι και μοίραζαν τις δουλειές που είχαν να κάνουν. Δυο κοπέλες αναλάμβαναν να μαγειρέψουν τα φασόλια. Άλλες δυο να κάνουν τις πίτες (έκαναν συνήθως δυο, τρεις ή και τέσσερις πίτες).

Όμως οι δουλειές που ήταν πολύ δύσκολες και τις οποίες δεν τις ήξεραν καλά τα κορίτσια, πολλές φορές τις βοηθούσαν και οι σπιτονοικοκυρές του σπιτιού.

Τα κορίτσια που περίσσευαν, έπαιρναν ένα κλαδευτήρι, έβγαιναν έξω από την παλαιά Λεπτοκαρυά και κοντά στο δάσος, έκοβαν ένα μεγάλο κλαδί από την ανθισμένη αγριοκρανιά, την οποία έλεγαν “Ζουκρανιά”.

Όλα τα κορίτσια επέστρεφαν στο σπίτι χαρούμενα και στη μέση του δωματίου έβαζαν ένα τραπέζι. Πάνω σ’ αυτό το τραπέζι στερέωναν το μεγαλύτερο κλαδί της “Ζουκρανιάς”.

Όταν τα κορίτσια τέλειωναν με τις δουλειές που είχαν αναλάβει, τότε όλες τους μαζευόντουσαν στον “καλό τον οντά”, δηλ. στο μεγάλο δωμάτιο της υποδοχής. Εκεί λοιπόν έκαναν μικρές αρμάθες με σταφίδες που είχαν αγοράσει και τις κρεμούσαν στο ανθισμένο κλαδί.

Επίσης κρεμούσαν και άλλα δώρα, ώστε να στολιστεί “η Λάζαρους”, δηλ. το κλαδί της ανθισμένης αγριοκρανιάς. Έτσι, την ώρα που στόλιζαν “του Λάζαρου”, τραγουδούσαν:

“Άη μου, Λάζαρη, καμαρουμένη,

Ποιος σι στόλισει κι καμαρώνεις;

Η μάνα μ’ μι στόλ’σει κι καμαρώνου.

Έχεις πιθιρά καμαρουμένη.

Έχεις πιθιρό καμαρουμένου”.

Μετά το τραγούδι αυτό και ενώ ακόμα οι πίτες ήταν στο φούρνο και η φασολάδα έβραζε, τα κορίτσια άρχιζαν τα τραγούδια και το χορό. Τραγουδούσαν και χόρευαν όλα μαζί, γύρω από τον στολισμένο “Λάζαρο”.

Όμως, μόλις το φαγητό και οι πίτες ήταν έτοιμες, σταματούσαν το χορό και όλες μαζί, ετοίμαζαν το τραπέζι που βρισκόταν στον “καλό τον οντά”.

Η κάθε κοπέλα έπαιρνε την μερίδα της και κάθονταν όλες τους μαζί, γύρω από τον στολισμένο “Λάζαρο”. Δεν είχαν τραπέζια για να φάνε, γι’ αυτό και έστρωναν τις μεγάλες “μεσάλες”, δηλ. τα μεγάλα καλά τραπεζομάντηλα.

Πρώτα έτρωγαν τη φασολάδα και μετά την πίτα. Μάλιστα, όταν έκοβαν την πίτα, έβγαζαν και ένα “φιλί”, δηλ. έβγαζαν και ένα κομμάτι για την σπιτονοικοκυρά.

Έτρωγαν χαρούμενα και έλεγαν διάφορα “χορατά”, δηλ. έλεγαν διάφορα αστεία. Εκείνη την ημέρα μάλιστα, τα κορίτσια μπορούσαν να ντύνονται καρναβάλια μέσα στο δωμάτιο, όπου είχαν τον στολισμένο “Λάζαρο”.

Επίσης τα κορίτσια την ημέρα εκείνη, μπορούσαν να πάνε μέχρι την “Καστανιά” (πρόκειται για περιοχή στην παλαιά Λεπτοκαρυά) όπου εκεί μπορούσαν να χορέψουν.

Όταν τελείωναν με τους χορούς και τα τραγούδια, καθάριζαν όλα τα σκεύη και το χώρο που είχαν χρησιμοποιήσει και μοιράζονταν όλα τα φαγητά που περίσσευαν και τα έπαιρναν στο σπίτι τους. Τονίζουμε, πως το στόλισμα του “Λάζαρου”, ήταν καθαρά μία γυναικεία γιορτή.

Την ημέρα αυτή, δεν επιτρέπονταν να μπει στο σπίτι ή στο δωμάτιο που στόλιζαν τον “Λάζαρο”, κανένας άντρας. Θεωρούνταν μεγάλη ντροπή και ασφαλώς τιμωρούνταν από τις κοπέλες. Ούτε μικρός αρσενικός, ούτε ο αρραβωνιαστικός ή ο σύζυγος, δεν τολμούσε να μπει στο δωμάτιο.

Ήταν η μέρα της γυναίκας.

Η εκδήλωση αυτή ήταν από τις πιο παλιές και πιο σημαντικές εκδηλώσεις στην παλαιά Λεπτοκαρυά. Πρόκειται για καθαρά “γυναικεία εκδήλωση”.

Όμως οι Λεπτοκαρίτισσες δεν ήξεραν το πραγματικό νόημα αυτού του εθίμου. Απλά το τελούσαν, γιατί ήταν “παράδοση” και γιατί μπορούσαν εκείνη την ημέρα να “ξεφαντώσουν”.

Ήταν μια ημέρα, που ίσως να είχε σχέση με παλιότερες γυναικοκρατούμενες εποχές.

Παρατηρούμε πως και στο γειτονικό Λιτόχωρο την ημέρα των Αγίων Θεοδώρων, γιόρταζαν το έθιμο «Λάζαρος» με τη διαφορά ότι οι Λιτοχωρίτισσες “οι Λαζαρίνες” στόλιζαν ένα “κλωνάρι ανθισμένης αμυγδαλιάς”. Πολλές είναι οι ομοιότητες των δυο αυτών εθίμων.

Το συμπέρασμα που μπορούμε να βγάλουμε με βεβαιότητα, είναι ότι με το έθιμο αυτό γιόρταζαν το τέλος της βαρυχειμωνιάς και την έναρξη της άνοιξης της ζωοδότρας. Η αγριοκρανιά και η αμυγδαλιά είναι από τα πρώτα δέντρα που ανθίζουν την άνοιξη.

Παλαιότερα οι Λεπτοκαρίτισσες ξεφάντωναν γύρω από ένα “κλωνάρι ανθισμένης αγριοκρανιάς” που το έλεγαν «Λάζαρο». Η ονομασία του εθίμου «Λάζαρος» πιστεύω πως δεν είναι τυχαία.

Μία πρώτη ερμηνεία, που θα μπορούσαμε να δώσουμε, στην ονομασία του εθίμου «Λάζαρος», είναι όπως ο φίλος του Ιησού, “ο Λάζαρος”, με την Ανάστασή του από το Χριστό, έφερε ξανά στον κόσμο τη ζωή, τη χαρά και την αισιοδοξία, έτσι και το κλωνάρι της αγριοκρανιάς «Λάζαρος» συμβολίζει την αναγέννηση και την ανάσταση της φύσης, όπου από τον καταθλιπτικό χειμώνα θα περάσουμε επιτέλους στην άνοιξη, στην ανάσταση της γης.

Αρκετές πληροφορίες αντλήθηκαν από το βιβλίο του καθηγητή Γεωργίου Χατζή «Λεπτοκαρυά» και από το προσωπικό μου αρχείο.

ΤΖΙΟΛΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

Φιλόλογος – αρχαιολόγος